Di tích lịch sử Quốc gia Cầu Ngói- Phủ bà chúa Nguyễn Thị Ngọc Xuân
Ngày 6/6/2012, Bộ VH, TT và DL đã quyết
định hành động cấp Bằng công nhận di tích Lịch sử dân tộc – Văn hóa truyền
thống cho di tích Cầu Ngói và Phủ Bà, xã Bình Minh (Nam Trực). Di tích Cầu Ngói
(còn gọi là Cầu Ngói Thượng Nông) và Phủ Bà nằm trên địa phận thôn Thượng Nông,
xã Bình Minh nối liền với lịch sử vẻ vang của bà Nguyễn Thị Ngọc Xuân, là con
một vị quan dưới triều Lê Trung Hưng, quê ở xã Thượng Nông (Nam Chấn) nay là xã
Bình Minh.
Bà là cung phi của chúa
Trịnh, xuất hiện nhiều đóng góp cho quê nhà như: công đức tiền làm cầu Thượng
Gia, mua ruộng cấp cho dân nghèo trong làng, khuyên dân thao tác làm việc đức,
trừ việc hại. Sau khi bà mất, dân làng Thượng Nông đã lập phủ thờ để tri ân
công đức.
Cầu Ngói được xây dựng
từ thời Hậu Lê theo lối kiến trúc lạ mắt “Thượng gia, hạ kiều” (trên là nhà,
dưới là cầu) bắc qua sông Ngọc cạnh chợ Thượng, thôn Thượng Nông. Phần thượng
gia được cấu thành bởi bộ khung gỗ tạo thành một mái nhà tại trên. Phía nam và
phía bắc cầu được xây bằng gạch, rộng 1,7m, cao 2m, hai hồi đều phải sở hữu đại
tự đắp nổi chữ “Thượng gia kiều” bằng chữ Hán. Nhà cầu xuất hiện 11 gian kết
cấu kiểu kèo cầu tứ hàng chân, mỗi gian xuất phát từ một,45m đến 1,65m tạo ra
một công trình xây dựng dài 17,35m nối hai bờ sông. Hai hàng cột cái, mỗi hàng
xuất hiện 10 cột cạnh vuông 0,2m, cao 2m đặt sát hai bên lòng xà cầu. Các cột
quân lại được làm bằng trụ tròn đường kính 0,17m, cao 1,65m đặt trên những đòn
đánh ngang hai bên hông cầu. Trên cột là mạng lưới hệ thống 10 bộ vì kèo đỡ mái
được làm kiểu kèo cầu giản dị, các hoành mái nối mộng với vì để tạo khoảng
trống tối đa cho lòng cầu. Các bộ vì tạo thành những cánh tay đòn con vuông
vươn qua cột cái, cột quân đến tận riềm mái. Phần hạ cầu gồm 3 phần là một mố
cầu, dầm cầu và mặt cầu. Hai mố cầu được xây dựng trọn vẹn bằng các tảng đá to
nhỏ không giống nhau, tảng lớn cỡ 1,7m x 0,6m x 0,4m; tảng nhỏ cỡ 0,5m x 0,4m x
0,2m, được xếp thông minh theo thứ tự lớn dưới nhỏ trên. Mố cầu dài 6,5m, hai
mố cách nhau 4,5m tạo khoảng trống cho dòng nước lưu thông và thuyền bè qua
lại. Dầm cầu được làm bằng hai cây gỗ lim, đường kính 0,4m. Trên hai thanh dầm
dọc là 4 thanh dầm ngang cũng được làm bằng gỗ lim đường kính 0,2m, xuất hiện
đầu nhô ra ngoài (dùng để làm đỡ chân cột trên). Mặt cầu được tạo bởi đường
giữa cầu và hai hiên chạy dọc. Đường giữa cầu rộng 1,74m và được lát đá tảng
xen kẽ nhau. Hai bên hiên chạy dọc cũng lát đá tảng tạo phần gờ cao hơn nữa
phần mặt cầu là 0,15m.
Phủ Bà xây dựng cách Cầu
Ngói 500m về phía bắc, là công trình xây dựng kiến trúc được xây dựng bởi vật
liệu gạch là đa phần. Cổng Phủ mở phía tây-nam kiểu 2 tầng 8 mái, trên đắp đại
tự “Từ thiện môn”. Phủ xuất hiện 3 gian với bình đồ kiến trúc chữ “Nhất” làm
theo phong cách cổ đẳng 4 mái. Nền lót gạch đỏ. Bộ cánh cửa gian giữa gia công
kiểu thượng tune hạ bức bàn. Cả 3 gian nội phủ đều xây bệ thờ vật liệu bằng
vữa. Trên ban thờ gian giữa của phủ đặt tượng bà Nguyễn Thị Ngọc Xuân. Cạnh
tượng của bà là tượng của thân phụ, thân mẫu; gian phía tây thờ mẫu Liễu Hạnh.
Tượng tạc được làm bằng gỗ xuất hiện độ cao 0,50m ngồi trên ngai, khuôn mặt
nhân từ, phúc hậu, toàn cảnh tượng được sơn son thếp vàng mang phong thái thẩm
mỹ thời Nguyễn.
Trong cuộc kháng chiến
chống thực dân Pháp, Phủ Bà là khu vực ghi dấu nhiều sự kiện lịch sử vẻ vang
cách mạng của địa phương, là nơi nuôi giấu cán bộ và tổ chức triển khai nhiều
cuộc họp trọng điểm của huyện Nam Trực lãnh đạo trào lưu kháng chiến tại địa
phương. Hằng năm vào tháng 3 âm lịch, nhân dân thôn Thượng Nông tổ chức triển
khai liên hoan tiệc tùng để tưởng nhớ công lao bà chúa Nguyễn Thị Ngọc Xuân.
Liên hoan ra mắt trong 3 ngày (20, 21 và 22 âm lịch). Tại liên hoan tiệc tùng
này, ngoài phần lễ còn ra mắt các vui chơi dân gian, dân vũ lạ mắt như bơi chải
ở sông Ngọc, hát chèo, đấu vật, chọi gà, tổ tôm điếm./.